Jak starosta wrzesiński przekręcił wybory samorządowe

Wójtem gminy Borzykowo w 1935 roku został Zgoliński. Tylko nie Jan, jak wybrał naród, ale Szczepan – jak zdecydował starosta wrzesiński Zygmunt Kowalewski. Ten przewał przypieczętowała wystrzałowa impreza.

6 marca 1935. Józef Piłsudski ma wymioty i leczy się głodówką. Wkrótce wyjdzie na jaw, że to rak żołądka. Dyktator umiera, ale reżim się umacnia. Właśnie wprowadza reformę samorządową. W kwietniu prezydent Ignacy Mościcki podpisze nową konstytucję.

NARODOWY FAWORYT

6 marca 1935 roku nowa Rada Gminy w Borzykowie wybiera zarząd gminy. Faworytem na stanowisko wójta jest 54-letni Jan Zgoliński, potężny gospodarz z Borzykowa, który prowadzi 150-hektarowe gospodarstwo. Jego głównym atutem jest doświadczenie samorządowe. W latach 20. był komisarzem (wójtem) obwodu kołaczkowskiego. Jest sympatykiem Stronnictwa Narodowego.

Wybory wygrywa ze Stanisławem Formanowiczem, ustępującym wójtem obwodu w Borzykowie (w 1929 roku siedzibę obwodu przeniesiono z Kołaczkowa) i byłym powstańcem wielkopolskim. Rada wybiera kolejnych członków zarządu. Podwójcim (zastępcą wójta) zostaje Jan Dębicki, rolnik z Borzykowa, były powstaniec wielkopolski i wojak, który ponoć romansował z Obozem Wielkiej Polski. Skład zarządu uzupełniają ławnicy (członkowie zarządu): młody gospodarz z Kołaczkowa Mieczysław Wierzchowiecki oraz drobny włościanin z Wszemborza Szczepan Zgoliński, szef lokalnych struktur Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem (BBWR).

CZERWONY OŁÓWEK STAROSTY

Jego ekscelencja starosta wrzesiński Zygmunt Kowalewski może każdego dnia odwołać każdego sołtysa, wójta czy burmistrza. A nawet załatwić delegację do Berezy Kartuskiej. Teraz przegląda raporty powyborcze przygotowane przez Wydział Powiatowy (starostwo) i kreśli po nich czerwonym ołówkiem. Na liście radnych robi dopiski: „symp.” – sympatyk, „bezp.” – bezpartyjny. Na dole strony pisze: „11 z BBWR i sympatyków, 3 bezpartyjnych i prorządowych, 2 Stronnictwo Narodowe”.

Najwyższy urzędnik jest kontent, bo wybory w gminie Borzykowo zdecydowanie wygrali zwolennicy marszałka Piłsudskiego. A po dwóch tygodniach tak pięknie ułożona rada robi psikusa: do zarządu wybiera trzech endeków (sic!).

– Uwzględniając, że p. Jan Zgoliński już piastował stanowisko wójta obwodowego, na którym wykazał swoją nieudolność do tego stopnia, że został zwolniony z tego stanowiska, zatwierdzenie go na tem stanowisku obecnie, w o wiele więcej powiększonym zakresie, nie jest wskazane. Również i co do pozostałych nowo wybranych członków zarządu wysuniętych na listę kandydacką pod wpływem demagogicznej agitacji rozmaitych nieodpowiedzialnych osób w gminie, a nie tworzących zespołu, który by gwarantował pożądane nastawienie stosunków gospodarczych i społeczno-politycznych w gminie, Wydział Powiatowy wypowiada się za niezatwierdzeniem wyborów w całości oraz za zarządzeniem wyborów ponownych – czytamy w raporcie Wydziału Powiatowego.

Starosta Kowalewski nie zatwierdza wyboru zarządu gminy w Borzykowie. Kolejne wybory wyznacza na 18 marca 1935. Tym razem rada jest spolegliwa i wskazuje po myśli jego ekscelencji.

Na wójta zostaje wybrany wspomniany piłsudczyk, Szczepan Zgoliński, na podwójciego Michał Kosmecki, przedstawiciel Kółka Rolniczego z Zielińca. Natomiast ławnikami zostają: Antoni Pawlak – gospodarz z Kołaczkowa, prezes gminnych struktur Stronnictwa Ludowego, oraz Leonard Radniecki – rzemieślnik ze Strzałkowa, były powstaniec wielkopolski i dziedzic na Borkowie.

ELEKTORZY

Dzisiaj radę gminy wybieramy w wyborach powszechnych. Właściwie każdy dorosły może wrzucić kartę do urny. W 1935 roku wyboru radnych dokonywało kolegium złożone z delegatów rad gromadzkich, sołtysów i podsołtysów wszystkich gromad (sołectw). Było to łącznie 183 elektorów. Jednak pierwszego wyboru 16-osobowej Rady Gminnej w Borzykowie dokonało 150 osób. Natomiast co do zarządu gminy, z wójtem na czele, rada wybierała go niekoniecznie spośród swojego grona.

W skład Rady Gminy (Gminnej) w Borzykowie, wybranej 19 lutego 1935 roku, weszli:

• Wincenty Baranowski z Cieśli, 46 lat, przedstawiciel Kółka Rolniczego. Gospodarz na 130 morgach (1 morga to 0,56 ha).
• Franciszek Kaczmarek z Budziłowa, 57 lat, robotnik, członek Zjednoczenia Zawodowego Polskiego (ZZP).
• Franciszek Gibowski z Sokolnik, 46 lat. Kupiec i właściciel restauracji oraz 40-morgowego gospodarstwa. Członek Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem (BBWR).
• Edward Grabski z Bieganowa, 52 lata. Ziemianin na 652 ha. Bohater powstania wielkopolskiego, działacz społeczny, fundator. W dokumentach wójtostwa z tego okresu za każdym razem tytułowany szambelanem. Członek Stronnictwa Narodowego.
• Kazimierz Jankowski z Gorazdowa, 36 lat. Administrator dóbr ziemskich, powstaniec wielkopolski, bezpartyjny.
• Michał Kosmecki z Zielińca, 49 lat. Przedstawiciel Kółka Rolniczego. Gospodarzył na 70 morgach.
• Kazimierz Krall z Szamarzewa, 39 lat. Członek Kółka Rolniczego. Prowadził gospodarstwo na 130 morgach.
• Józef Mikołajczak z Gałęzewic, 38 lat. Nauczyciel, członek BBWR.
• Stanisław Orłowski z Sokolnik, 67 lat. Członek Kółka Rolniczego. Posiadał 60-morgowe gospodarstwo.
• Antoni Pawlak z Kołaczkowa, 36 lat. Prezes gminnych struktur Stronnictwa Ludowego. Gospodarz na 70 morgach.
• Kazimierz Pohl z Budziłowa, 40 lat. Gospodarz na 120 morgach. Członek BBWR.
• Franciszek Strzelczyk z Gorazdowa, 37 lat. Robotnik, członek ZPP, powstaniec wielkopolski.
• Stanisław Tylman z Gałęzewic, 38 lat. Posiadał 200 mórg ziemi. Członek BBWR.
• Jan Twardy z Grabowa Królewskiego, 43 lata. Hallerczyk, członek Stronnictwa Narodowego. Prowadził 8-morgowe gospodarstwo.
• Jan Zgoliński z Borzykowa, 54 lata. Gospodarz na 307 morgach. Były wójt obwodu kołaczkowskiego. Sympatyk Stronnictwa Narodowego.
• Szczepan Zgoliński z Wszemborza, 40 lat. Prowadził 90-morgowe gospodarstwo. Szef gminnych struktur BBWR.

WYSTRZAŁOWY EPILOG

Ta historia miała też zaskakujące okoliczności. W 2025 roku setne urodziny obchodził Tadeusz Zgoliński – syn Szczepana, pierwszego wójta gminy Borzykowo. Przy okazji jubileuszu opowiedział o kulisach tamtych wyborów.

– Kiedyś Kaziu Wietrzyński opowiadał mi, że pamięta wybory mojego ojca na wójta. Mówi mi: twój ojciec zaprosił wszystkich do Zieglera (który miał gospodę w Borzykowie – przyp. red.). W pewnym momencie wyszedł na zewnątrz, wyjął rewolwer z kamizelki i wystrzelił na wiwat. A to wszystko podglądali miejscowi nastolatkowie, w tym Kaziu – wspominał Tadeusz Zgoliński.

Zdjęcie główne: starosta Zygmunt Kowalewski (w środku w okularach) w otoczeniu sołtysów

Zdjęcie nr 2: Urząd Gminy w Borzykowie, na motorze jedzie wójt Stanisław Formanowicz

Zdjęcie nr 3: W środku Szczepan Zgoliński, wójt gminy Borzykowo 1935-1948