Adwokat radzi. Podział majątku wspólnego. Od czego zacząć, jak to zrobić?

Pomiędzy małżonkami z mocy samego prawa, a zatem bez podjęcia dodatkowych czynności, powstaje z chwilą zawarcia małżeństwa ustrój wspólności majątkowej małżeńskiej. 

Od tej chwili do majątku wspólnego małżonków wchodzą wszystkie przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania wspólności, przez oboje małżonków lub nawet tylko przez jednego z nich. Wyjątki od tej zasady wskazane są w art. 33 Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego. Pamiętajmy, że można odmiennie ukształtować stosunki majątkowe poprzez ustanowienie rozdzielności majątkowej, w wyniku czego dojdzie do całkowitego zniesienia wspólności ustawowej – wówczas majątek wspólny nie powstanie, jej ograniczenia bądź rozszerzenia na dodatkowe przedmioty majątkowe.

Jakie są sposoby podziału majątku wspólnego? Podziału można dokonać umownie bądź sądownie, a wybór sposobu należy do małżonków. Umowny podział wymaga woli obu stron, zgodnego porozumienia co do składu majątku, wartości poszczególnych składników oraz sposobu podziału, co nie zawsze jest możliwe. Umowę o podziale majątku wspólnego małżonkowie mogą podpisać w zwykłej formie pisemnej, chyba że w skład wchodzi nieruchomość, wówczas wymagana jest forma aktu notarialnego. 

Dla bezpieczeństwa, zalecaną formą jest w każdym przypadku dokonanie umownego podziału majątku przed notariuszem. Uchyla to bowiem m.in. ewentualny zarzut co do niepoczytalności jednej ze stron w czasie sporządzania umowy, czy nieznajomości prawa. Podziału takiego można dokonać jednego dnia po uprzednim umówieniu u notariusza terminu sporządzenia aktu notarialnego. Ten sposób pozwoli nam zatem na sprawne doprowadzenie do podziału majątku, jednak jest znacznie bardziej kosztowny, niż sądowy – który jest obok umownego, drugim sposobem podziału majątku. 

Podziału majątku na drodze sądowej, w przeciwieństwie do umownego podziału majątku, możemy domagać się również w przypadku braku porozumienia między małżonkami. To sąd wówczas rozstrzyga, po przeprowadzeniu postępowania dowodowego, co wchodzi w skład majątku wspólnego, jakie są wartości poszczególnych składników majątku oraz w jaki sposób podziału dokonać. Od wniosku o podział majątku opłata sądowa wynosi 1.000 zł, a gdy przedstawi się zgodny projekt podziału, wówczas opłata jest mniejsza i wynosi 300 zł.

Kiedy możemy dokonać podziału majątku wspólnego? To zależy, bowiem należy rozróżnić dwie sytuacje. Pierwsza, jeśli między małżonkami istnieje ustrój rozdzielności majątkowej. W takim przypadku można wnieść o podział majątku nawet w czasie trwania małżeństwa. W drugiej sytuacji tj. gdy między małżonkami istnieje ustrój wspólności majątkowej, wówczas podziału majątku można dokonać dopiero po ustanowieniu rozdzielności. Nie można bowiem dokonać podziału majątku dopóki trwa wspólność ustawowa małżeńska. Wniosek o podział majątku można jednak zawrzeć już w pozwie o rozwód. 

Sąd jednak rozpozna ten wniosek tylko w przypadku, gdy przeprowadzenie podziału majątku nie spowoduje nadmiernych trudności i zwłoki w postępowaniu. W praktyce, sąd okręgowy (jako rozwodowy) dokonuje podziału majątku (co jest kompetencją sądów rejonowych), gdy małżonkowie są zgodni co do składu majątku wspólnego, wartości poszczególnych składników oraz sposobu podziału majątku. Gdy zatem brak jest porozumienia, sąd okręgowy pozostawia wniosek o podział majątku bez rozpoznania i sprawę taką należy skierować do sądu rejonowego. To co odróżnia podział umowny od sądowego jest również okoliczność, że umownie możemy dokonać choćby częściowego podziału majątku, a sądownie co do zasady tylko całości.

A do kiedy możemy dokonać podziału majątku? Prawnie nie ma ograniczenia czasowego, ustawodawca bowiem nie określił, w jakim terminie należy tego dokonać. W praktyce jednak zalecane jest dokonanie podziału majątku w najszybciej możliwym terminie. Z upływem czasu coraz trudniej udowodnić i określić, co wchodziło w skład majątku (gdyż np. część majątku została spieniężona bądź uległa zniszczeniu) oraz jaka jest wartość poszczególnych składników.

Do jakiego sądu należy złożyć wniosek? W sprawie podziału majątku po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej właściwy jest sąd rejonowy miejsca położenia majątku (np. położenia nieruchomości) i to bez względu na wartość tego majątku.

Przy podziale majątku wspólnego, co do zasady, uwzględnia się stan majątku z chwili zniesienia współwłasności, a wartość tego majątku z chwili orzekania o jego podziale.

Jak przed każdym postępowaniem sądowym, każdorazowo warto podjąć próbę polubownego rozwiązania sprawy o podział majątku. Zaoszczędzi to bowiem nie tylko czasu, stresu, ale i kosztów.

Klaudia Siutkowska - adwokat

Kancelaria Adwokacka Klaudia Siutkowska