Tysięczny odcinek Stańczyka – Rynkowy wykrzyknik

EMIL ASMUS (1872–1958) nie był wrześnianinem, ale jego zasługi dla miasta są równie wielkie, co wysokie, gdyż był projektantem ratusza, obiektu bardzo charakterystycznego, będącego architektoniczną wizytówką miasta. Jego dokonania wykraczają jednak daleko poza Wrześnię, która w jego karierze zawodowej była zaledwie incydentem, co z drugiej strony podnosi rangę wrzesińskiej realizacji. 

EMIL ASMUS urodził się 7 czerwca 1872 w Poznaniu jako syn mistrza murarskiego FRIEDRICHA (1840–1911), właściciela firmy Ostdeutschebau Gesselschaft mbH–Posen, i EMILIE ZIEMER (1843–1903), wywodzącej się z Wągrowca. FRIEDRICH był najbliższym współpracownikiem architekta JÓZEFA KOSZUTSKIEGO, który zrealizował zabudowę ulicy Wiedeńskiej (Szymańskiego) z pięciokondygnacyjnymi czynszówkami, a także wybudował wielką kamienicę na rogu Świętego Marcina i Ratajczaka. Ich dziełem był również obiekt typu pałacowego, centralny punkt zabudowy Placu Piotra (Wiosny Ludów), a także kilka kamienic na Garbarach. EMIL studiował w Königliche Technische Hochschule w Berlinie, ale nie uzyskał dyplomu i uprawnienia budowlane zdobył dopiero w Kassel. Praktykował u ojca, a w 1903 założył w Poznaniu własne przedsiębiorstwo, które zrealizowało część zabudowy ulicy Strusia na Łazarzu.

Na początku XX w. miasto wykupiło tereny pod Ogród Botaniczny, którego drugą pierzeję tworzyła ulica Nowoogrodowa (Matejki), główna oś ulic, których patronami są wybitni malarze polscy. W tej enklawie powstało kilkadziesiąt wspaniałych secesyjnych kamienic, tworzących dzielnicę poznańskiej profesury i ludzi sztuki. Było to mieszkalnictwo typu apartamentowego i taki charakter zachowało do dzisiaj. W roku 1901 tereny po zachodniej stronie ul. Nowoogrodowej znalazły się w ręku architekta Maxa Johowa. Początkowo zamierzano ulokować tu kolejne osiedle willowe, ostatecznie jednak zdecydowano się przy pełnym poparciu władz miejskich na luksusową wielomieszkaniową zabudowę. (...) Tworzyły się nieregularne wnętrza, wykorzystywane do założenia tam terenów zielonych, trawników, krętych ścieżek i altan. Pod zabudowę przeznaczono ponad 7 ha ziemi na siedmiu kwartałach, przeciętych do ul. Nowoogrodowej ulicami. Realizatorem pomysłów, a zarazem głównym koordynatorem prac budowlanych już w 1903 roku był Emil Asmus, syn znanego poznańskiego przedsiębiorcy budowlanego, prawdopodobnie cichego wspólnika Johowa (Dzieje Poznania, t. II, 1994). Jednocześnie ASMUS próbował realizować projekty autorskie i w 1902 powstał plan budowy osiedla domków jednorodzinnych na poznańskim Górczynie, ale zamierzenie to nie weszło w fazę realizacji. Wrzesińska siedziba władz miejskich funkcjonowała zapewne już w XIV w., ale żywot tego drewnianego obiektu był krótki i nie pozostawił śladów. W wiekach następnych ośrodek władzy lokowano w różnych miejscach, m.in. w wójtostwie na Szkolnej (rejon ulicy Konopnickiej) oraz w obiektach rynkowych. W 1905 spłonął zajazd pocztowy Kuhnaua u wylotu Poznańskiej i miasto wykupiło pustą parcelę z myślą o budowie obiektu typu ratuszowego, na co jednak nie wyraziła zgody Rada Miejska. Procedurę wznowiono w 1907, kiedy teren ten zlicytowano – i tą drogą miasto stało się właścicielem wieczystym. Rozpisano konkurs na projekt ratusza, ale możliwości realizacyjne uwarunkowane były kosztami. Niektóre projekty znacznie przekraczały finansową wydolność miasta, które za sam grunt zapłaciło 22 tys. marek. Najlepszy z projektów był zdecydowanie zbyt kosztowny: Tańszy i bardziej odpowiadający przeznaczeniu okazał się projekt urodzonego w Poznaniu architekta Emila Asmusa. Jego realizacja miała kosztować 85 000 marek. Projekt E. Asmusa został zaakceptowany przez zarząd. Radni początkowo nie wyrażali zgody, lecz w końcu na posiedzeniu w dniu 9 września 1908 zaakceptowali sumę 87 000 marek.

W celu sfinansowania kosztów budowy i wyposażenia oraz zakupu gruntu postanowiono zaciągnąć pożyczkę 120 000 marek w Pruskim Banku Listów Zastawnych w Berlinie. Budowa rozpoczęła się wiosną 1909 roku. Prace prowadził mistrz murarski Paul Erdmann z Wrześni, nadzór budowlany sprawował inspektor budowlany Benno Kühn. Uroczyste położenie kamienia węgielnego miało miejsce 5 maja 1909. Prace miały zakończyć się 5 maja 1910. Magistrat wprowadził się do ratusza w 1910 roku, ale ostatecznie budynek wykończono dopiero w 1911 roku (Września. Historia miasta, Września 2006). Wrzesiński ratusz jest budowlą neogotycką, zwieńczoną wieżą obronną, uwspółcześnioną balkonem widokowym. Bryła jest silnie rozczłonkowana i ozdobiona krenelażem, czyli imitacją zębatych stanowisk strzelniczych, będących nawiązaniem do średniowiecznej obronności. Elewacje są wieloosiowe, ale niektóre przybierają formy ryzalitowe, czyli wysunięte przed lico elewacji. Zwraca uwagę arkadowe podcienie wejściowe z usytuowanym narożnikowo herbem Poraj, a od strony wschodniej najbardziej znaczącym elementem jest zadaszony balkon, będący w przeszłości częścią mieszkania burmistrza. Wielopołaciowy dach wyłożony jest dachówką ceramiczną. Wnętrze jest prześwietlone, co zapewniają zróżnicowane w kształcie okna, z których większość ma obramowanie ostrołukowe. Wyposażone są one w witraże, które opatrzono identyfikatorami fundatorów. Najbardziej reprezentacyjnym pomieszczeniem jest sala konferencyjna, wyłożona ciemną boazerią oraz licznymi zdobieniami – drewnianymi i architektonicznymi. Całość tworzyła kiedyś pewien dysonans w zabudowie wrzesińskiego śródmieścia, ale z czasem nabrało to cech stanu dokonanego, swoistego wykrzyknika, niepodlegającego kakafonii ocen i opinii, zwłaszcza że obiekt zachował pełną funkcjonalność. Tak więc EMIL ASMUS wywiązał się bez zarzutu ze zobowiązań konkursowych. Dalsze jego losy nie zawierają już motywów wrzesińskich, ale warto je przedstawić. Jeszcze przed realizacją wrzesińską, bo w 1908, opuścił Poznań i zamieszkał w Świdnicy. Założył tam firmę architektoniczną, która opracowała założenia kilku dużych obiektów – przemysłowych, kulturalnych i prywatnych.

Teren działania był szeroki i obejmował Śląsk zarówno Dolny, jak i Górny. W okresie wojny 1914–1918 jego przedsiębiorstwo zostało zmilitaryzowane, co zmieniło jedynie kształt i tryb decyzyjności. Po wojnie nadal projektował i budował, a przekrój założeń i realizacji był bardzo szeroki, podobnie jak zasięg terytorialny. Nie ma istotnych powodów, by wchodzić w szczegóły. Tak samo ma się rzecz z nowym typem cegły zastosowanej przez ASMUSA. Odpowiedni wniosek spełniał wszelkie wymagania i został zatwierdzony przez Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej. Wysoka aktywność zawodowa spowodowała, że EMIL ASMUS stał się człowiekiem bardzo zamożnym i był właścicielem szeregu nieruchomości na całym Śląsku. Po wybuchu II wojny światowej ASMUS mieszkał we Wrocławiu i nadal budował, stosując oszczędną technikę gazobetonu, która była wtedy metodą nowatorską. Po zakończeniu wojny nie wrócił już do działalności zawodowej. Był mieszkańcem Neustadt, gdzie w październiku 1958 zmarła jego żona MARIA KÖRBER. Przeniósł się wtedy do domu opieki dla mężczyzn w Neuendettelsau k. Norymbergii, gdzie zmarł 8 listopada 1958. Z dwóch jego synów – HANS był inżynierem budowlanym (zm. 1949), natomiast DETHARD uległ śmiertelnemu wypadkowi w sowieckim obozie jenieckim (1951). W kwietniu 2010 miasto Neuendettelsau, na wniosek Urzędu Miasta i Gminy we Wrześni, wpisało EMILA ASMUSA na listę słynnych mieszkańców miasta. 

Stańczyk